Lufta ruso-ukrainase e vitit 2022 nuk është vetëm një ngjarje e madhe gjeopolitike, por edhe një pikë kthese gjeoekonomike. Sanksionet perëndimore janë masat më të ashpra të vendosura ndonjëherë kundër një shteti me madhësinë dhe fuqinë e Rusisë. Në harkun kohor prej më pak se tre javësh, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj kanë shkëputur bankat kryesore ruse nga sistemi financiar global; bllokuan eksportin e komponentëve të teknologjisë së lartë në unison me aleatët aziatikë; sekuestruan asetet jashtë shtetit të qindra oligarkëve të pasur; revokuan traktatet tregtare me Moskën; ndaluan linjat ajrore ruse nga hapësira ajrore e Atlantikut të Veriut: u ndaluan shitjet e kufizuara të naftës ruse në Shtetet e Bashkuara dhe Mbretërinë e Bashkuar; bllokuan të gjitha investimet e huaja në ekonominë ruse nga juridiksioni i tyre; dhe SHBA ngriu 403 miliardë dollarë nga 630 miliardë dollarë aktive të huaja të Bankës Qendrore të Rusisë. Efekti i përgjithshëm ka qenë i paprecedentë dhe disa javë më parë do të dukej i paimagjinueshëm edhe për shumicën e ekspertëve: në të gjitha, përveç produkteve më jetike, ekonomia e njëmbëdhjetë më e madhe në botë është shkëputur nga globalizimi i shekullit njëzet e një.

Si do të shpalosen këto masa historike? Sanksionet ekonomike rrallë ia dalin të arrijnë qëllimet e tyre. Politikëbërësit perëndimorë shpesh supozojnë se dështimet rrjedhin nga dobësitë në hartimin e sanksioneve. Në të vërtetë, sanksionet mund të rrënohen nga dobësitë, mungesa e vullnetit politik për t’i zbatuar ato, ose marrëveshjet e pamjaftueshme diplomatike në lidhje me zbatimin. Supozimi i nënkuptuar është se sanksionet më të forta kanë një shans më të mirë për të pasur sukses.

Megjithatë, kontrolli ekonomik i perëndimit ndaj Rusisë është i ndryshëm. Kjo është një fushatë e paprecedentë për të izoluar një ekonomi të G-20 me një sektor të madh hidrokarburesh, një kompleks të sofistikuar ushtarako-industrial dhe një shportë të larmishme të eksporteve të mallrave. Si rezultat, sanksionet perëndimore përballen me një lloj tjetër problemi. Sanksionet, në këtë rast, mund të dështojnë jo për shkak të dobësisë së tyre, por për shkak të fuqisë së tyre të madhe dhe të paparashikueshme. Pasi janë mësuar të përdorin sanksione kundër vendeve më të vogla me kosto të ulët, politikëbërësit perëndimorë kanë përvojë dhe kuptim të kufizuar të efekteve të masave vërtet të rënda kundër një ekonomie të madhe, të lidhur globalisht. Brishtësia ekzistuese në strukturën ekonomike dhe financiare të botës do të thotë se sanksione të tilla kanë potencialin të shkaktojnë pasoja të rënda politike dhe materiale.

Shoku dhe frika e vërtetë

Sa të rënda janë sanksionet aktuale kundër Rusisë mund të shihet nga efektet e tyre në mbarë botën. Goditja e menjëhershme për ekonominë ruse është e dukshme. Ekonomistët presin që PBB-ja ruse të tkurret me të paktën 9-15 për qind këtë vit, por dëmi mund të bëhet shumë më i rëndë. Rubla ka rënë me më shumë se një të tretën e vlerës që nga fillimi i janarit. Një eksod i profesionistëve të aftë rusë është duke u zhvilluar, ndërkohë që kapaciteti për të importuar mallra të konsumit dhe teknologji të vlefshme ka rënë në mënyrë drastike. Siç ka thënë politologu rus Ilya Matveev, “30 vjet zhvillim ekonomik të hedhur në kosh”.

Pasojat e sanksioneve perëndimore shkojnë shumë përtej këtyre efekteve mbi vetë Rusinë. Ekzistojnë të paktën katër lloje të ndryshme efektesh më të gjera: efektet e përhapjes në vendet dhe tregjet fqinje; efektet e shumëfishta nëpërmjet shitjes së sektorit privat; efektet e përshkallëzimit në formën e përgjigjeve ruse; dhe efektet sistematike në ekonominë globale.

Efektet e përhapjes kanë shkaktuar tashmë trazira në tregjet ndërkombëtare të mallrave. Një panik i përgjithshëm shpërtheu mes tregtarëve pas paketës së dytë të sanksioneve perëndimore—përfshirë ndërprerjen nga SWIFT dhe ngrirjen e rezervave të bankës qendrore—të njoftuara më 26 shkurt. Çmimet e naftës së papërpunuar, gazit natyror, grurit, bakrit, nikelit, aluminit, plehrave kimike dhe arit janë rritur. Për shkak se lufta ka mbyllur portet ukrainase dhe firmat ndërkombëtare po i shmangen eksporteve ruse të mallrave, mungesa e drithit dhe e metaleve ndjehet tani mbi ekonominë globale. Edhe pse çmimet e naftës që atëherë kanë rënë në pritje të prodhimit shtesë nga prodhuesit e Gjirit, goditja e çmimeve të energjisë dhe mallrave do ta rrisë edhe më shumë inflacionin global. Vendet afrikane dhe aziatike që varen nga importet e ushqimit dhe energjisë tashmë po përjetojnë vështirësi.

Ekonomitë e Azisë Qendrore janë gjithashtu të kapur nga tronditja e sanksioneve. Këto ish-shtete sovjetike janë të lidhura fort me ekonominë ruse përmes tregtisë dhe migrimit të jashtëm për motive punësimi. Rënia e rublës ka shkaktuar shqetësim serioz financiar në rajon. Kazakistani ka vendosur kontrolle të këmbimit pasi tenge, monedha e saj, ra me 20 për qind në vazhdën e sanksioneve perëndimore kundër Moskës; Somoni i Taxhikistanit ka pësuar një zhvlerësim të ngjashëm të madh. Varfërimi i afërt i Rusisë do të detyrojë miliona punëtorë migrantë të Azisë Qendrore të kërkojnë punë diku tjetër dhe të thajë fluksin e remitancave në vendet e tyre.

Ndikimi i sanksioneve shkon përtej vendimeve të marra nga G-7 dhe qeveritë e BE-së. Paketat zyrtare të sanksioneve kanë pasur një efekt katalizues për bizneset ndërkombëtare që operojnë në Rusi. Pothuajse brenda natës, izolimi i Rusisë vuri në lëvizje një largim masiv të korporatave. Në atë që përbën një bojkot të madh të sektorit privat, qindra firma të mëdha perëndimore në industrinë e teknologjisë, naftës dhe gazit, hapësirës ajrore, makinave, prodhimit, mallrave të konsumit, ushqimit dhe pijeve, kontabilitetit dhe financave dhe industrive të transportit, po tërhiqen nga vendi. Vlen të përmendet se këto largime në shumë raste nuk diktohen nga sanksionet. Në vend të kësaj, ata nxiten nga dënimi moral, shqetësimet për reputacionin dhe paniku i drejtpërdrejtë. Si rezultat, tërheqja e biznesit po thellon tronditjen ekonomike në Rusi duke shumëfishuar efektet negative ekonomike të sanksioneve zyrtare shtetërore.

Qeveria ruse i është përgjigjur sanksioneve në disa mënyra. Ajo ka ndërmarrë politika stabilizimi emergjente për të mbrojtur të ardhurat nga valuta dhe për të mbështetur rublën. Kapitali i portofolit të huaj po kycet në vend. Ndërsa tregu i aksioneve ka mbetur i mbyllur, asetet e shumë firmave perëndimore që janë larguar mund të përballen së shpejti me konfiskimin. Ministria e Zhvillimit Ekonomik ka përgatitur një ligj që i jep shtetit rus gjashtë muaj për të konfiskuar bizneset në rast të një likuidimi “të pabazë” apo falimentimi.

Shtetëzimi i mundshëm i kapitalit perëndimor nuk është i vetmi efekt përshkallëzues i sanksioneve. Më 9 mars, Putin nënshkroi një urdhër që kufizon eksportet e mallrave ruse. Megjithëse grupi i plotë i artikujve që do të mbahen nën ndalim nuk është ende i qartë, kërcënimi i përdorimit të tij do të vazhdojë të qëndrojë i varur mbi tregtinë ndërkombëtare. Kufizimet ruse në eksportet e plehrave kimike të vendosura në fillim të shkurtit kanë vënë tashmë nën presion prodhimin global të ushqimit. Rusia mund të hakmerret duke kufizuar eksportet e mineraleve të rëndësishme si nikeli, paladiumi dhe safirët industrialë. Këto janë mallra thelbësorë për prodhimin e baterive elektrike, konvertuesve katalitikë, telefonave, kushinetave, tubave të dritës dhe mikroçipave. Në sistemin e globalizuar të montimit, edhe ndryshimet e vogla në çmimet e materialeve mund të rrisin masivisht kostot e prodhimit me të cilat përballen përdoruesit përfundimtarë në rrjedhën e poshtme në zinxhirin e prodhimit. Një embargo ruse ose një reduktim i madh i eksportit të paladiumit, nikelit ose safirëve do të godiste prodhuesit e makinave dhe gjysmëpërçuesve, një industri globale prej 3.4 trilion dollarësh. Nëse lufta ekonomike midis Perëndimit dhe Rusisë vazhdon më tej në vitin 2022 me këtë intensitet, është shumë e mundur që bota të rrëshqasë në një recesion të shkaktuar nga sanksionet.

Menaxhimi i rënies

Kombinimi i efekteve domino, efekteve negative të shumëfishuara dhe efekteve të përshkallëzimit do të thotë se sanksionet kundër Rusisë do të kenë një ndikim në ekonominë botërore si pak regjime sanksionesh të mëparshme në histori. Pse nuk ishte parashikuar kjo trazirë e madhe? Një arsye është se gjatë dekadave të fundit, politikëbërësit amerikanë kanë vendosur zakonisht sanksione kundër ekonomive që ishin mjaft modeste në përmasa për të frenuar çdo efekt negativ të rëndësishëm. Shkalla e integrimit në ekonominë botërore e Koresë së Veriut, Sirisë, Venezuelës, Mianmarit dhe Bjellorusisë ishte relativisht modeste dhe njëdimensionale. Vetëm vendosja e sanksioneve të SHBA-së kundër Iranit kërkonte kujdes të veçantë për të shmangur tronditjen e tregut të naftës. Në përgjithësi, megjithatë, supozimi qëndronte se përdorimi i sanksioneve ishte ekonomikisht pothuajse pa kosto për Shtetet e Bashkuara. Kjo do të thotë që pasojat makroekonomike dhe makrofinanciare të sanksioneve globale nuk ndjehen mjaftueshëm.

Për të kuptuar më mirë zgjedhjet që duhen bërë në sanksionet aktuale ekonomike kundër Rusisë, është e udhës të shqyrtohet përdorimi i sanksioneve në vitet 1930, kur demokracitë, në mënyrë të ngjashme u përpoqën t’i përdorin ato për të ndaluar agresionin e ekonomive autokratike të përmasave të mëdha si Italia fashiste, Japonia perandorake dhe Gjermania naziste. Sfondi vendimtar i këtyre përpjekjeve ishte Depresioni i Madh, i cili kishte dobësuar ekonomitë dhe ndezur nacionalizmin në mbarë botën. Kur diktatori italian Benito Musolini pushtoi Etiopinë në tetor 1935, Lidhja e Kombeve zbatoi një regjim sanksionesh ndërkombëtare të zbatuar nga 52 vende. Ishte një përgjigje mbresëlënëse e bashkuar, e ngjashme me atë të shfaqur në reagim ndaj pushtimit rus të Ukrainës.

Por sanksionet e Ligës erdhën me kosto të vërtetë. Rrethimi ekonomik i Italisë Fashiste kufizoi aftësinë e demokracive për të përdorur sanksione kundër një agresori që ishte akoma më kërcënues: Adolf Hitlerit. Si një motor kryesor i kërkesës për eksport për ekonomitë më të vogla evropiane, Gjermania ishte një ekonomi shumë e madhe për t’u izoluar pa humbje të rënda tregtare për të gjithë Evropën. Mes rimëkëmbjes së brishtë nga Depresioni, vendosja e njëkohshme e sanksioneve si ndaj Italisë ashtu edhe Gjermanisë – në atë kohë ekonomia e katërt dhe e shtatë më e madhe në botë – ishte shumë e kushtueshme për shumicën e demokracive. Hitleri e shfrytëzoi këtë frikë nga shtrirja e tepërt dhe përqendrimi ndërkombëtar në Etiopi duke zhvendosur trupat gjermane në Rheinland-in e çmilitarizuar në mars 1936, duke përparuar më tej drejt luftës. Zyrtarët gjermanë ishin të vetëdijshëm për fuqinë e tyre tregtare, të cilën ata e përdorën për të manovruar ekonomitë e Evropës Qendrore dhe Ballkanit në orbitën e tyre politike. Rezultati ishte krijimi i një blloku kontinental, të bazuar në një seri ekonomish vasale të lidhura, tregtinë e të cilëve me Gjermaninë ishte më e vështirë për shtetet perëndimore që ta bllokonin me sanksione ose me bllokadë detare.

Dilemat e sanksioneve të viteve 1930 tregojnë se agresorët duhet të përballen kur prishin rendin ndërkombëtar. Por po ashtu na bën të kuptojmë se qëndrueshmëria e sanksioneve dhe shanset e suksesit të tyre varen gjithmonë nga situata ekonomike globale. Në kushte të paqëndrueshme komerciale dhe financiare, do të jetë e nevojshme të përcaktohen përparësitë midis objektivave konkurrues dhe të përgatitemi për pasoja të padëshiruara të të gjitha llojeve. Përdorimi i sanksioneve kundër ekonomive shumë të mëdha thjesht nuk do të jetë i mundur pa politika kompensuese që mbështesin ekonomitë e sanksionuesve dhe pjesën tjetër të botës.

Administrata Biden është e vetëdijshme për këtë problem, por veprimet e saj deri tani janë të pamjaftueshme për shkallën e problemit. Uashingtoni është përpjekur të zvogëlojë tensionet në tregun e naftës nëpërmjet një pajtimi të pjesshëm me Iranin dhe Venezuelën. Kundërshtimi i efekteve të përhapura të sanksioneve kundër një shteti kryesor të naftës tani mund të kërkojë heqjen e sanksioneve ndaj dy shteteve më të vogla të naftës. Por kjo diplomaci nafte është e pamjaftueshme për të përballuar sfidën e paraqitur nga sanksionet e Rusisë, efektet e të cilave po përkeqësojnë problemet ekonomike ekzistuese. Çështjet e zinxhirit të furnizimit dhe pengesat e epokës së pandemisë në rrjetet globale të transportit dhe prodhimit i paraprinë luftës në Ukrainë. Përdorimi i paprecedentë i sanksioneve në këto kushte tashmë të trazuara e ka përkeqësuar një situatë tashmë të vështirë.

Problemi i menaxhimit të pasojave të luftës ekonomike është akoma më i madh në Evropë. Kjo jo vetëm sepse Bashkimi Evropian ka lidhje shumë më të forta tregtare dhe energjetike me Rusinë. Eshtë gjithashtu rezultat i ekonomisë politike të eurozonës, ashtu siç ka marrë formë gjatë dy dekadave të fundit: me përjashtim të Francës, shumica e ekonomive të saj ndjekin një strategji rritjeje shumë të varur nga tregtia dhe e fokusuar në eksport. Ky model ekonomik kërkon kërkesë të huaj për eksporte, ndërkohë që shtyp pagat dhe kërkesën e brendshme. Është një strukturë që nuk është shumë e përshtatshme për vendosjen e zgjatur të sanksioneve për reduktimin e tregtisë. Rritja e investimeve në mbarë BE-në për energjinë e rinovueshme dhe zgjerimi i kontrollit publik në sektorin e energjisë, siç ka njoftuar presidenti francez Emmanuel Macron, është një mënyrë për të absorbuar këtë goditje. Por ka gjithashtu nevojë për masa për rritjen e të ardhurave për mallrat e konsumit dhe ndërhyrjet për zbutjen e çmimeve në tregjet e mallrave prodhuese, nga menaxhimi strategjik i rezervës deri te taksat e tepërta të fitimeve që po zbatohen në Spanjë dhe Itali.

Pastaj janë pasojat e sanksioneve të shkaktuara për ekonominë botërore në përgjithësi, veçanërisht në “jugun global”. Trajtimi i këtyre problemeve do të përbëjë një sfidë të madhe makroekonomike. Prandaj, është e domosdoshme që G-7, Bashkimi Evropian dhe partnerët aziatikë të Shteteve të Bashkuara të ndërmarrin veprime të guximshme dhe të koordinuara për të stabilizuar tregjet globale. Kjo mund të bëhet përmes investimeve të synuara për të pastruar pengesat e furnizimit, grante dhe huatë bujare ndërkombëtare për vendet në zhvillim që përpiqen të sigurojnë furnizime adekuate ushqimore dhe energjie, dhe financime në shkallë të gjerë të qeverisë për kapacitetin e energjisë së rinovueshme. Do të duhet gjithashtu të përfshijë subvencione, dhe ndoshta edhe racionalizime dhe kontrolle të çmimeve, për të mbrojtur më të varfërit nga efektet shkatërruese të rritjes së çmimeve të ushqimit, energjisë dhe mallrave.

Një ndërhyrje e tillë nga shteti është çmimi që duhet paguar për përfshirjen në luftë ekonomike. Shkaktimi i dëmeve materiale në këtë shkallë kundër Rusisë thjesht nuk mund të qëndrojë pa një ndryshim të politikëbërjes ndërkombëtare që shtrin mbështetjen ekonomike për ata që preken nga sanksionet. Nëse nuk mbrohet mirëqenia materiale e familjeve, mbështetja politike për sanksionet do të shkërmoqet me kalimin e kohës.

Interventionistët e ri

Kështu, politikëbërësit perëndimorë përballen me një vendim serioz. Ata duhet të vendosin nëse do të mbështesin sanksionet kundër Rusisë me fuqinë e tyre aktuale apo do të vendosin ndëshkime të mëtejshme ekonomike ndaj Putinit. Nëse qëllimi i sanksioneve është të ushtrojë presion maksimal mbi Rusinë me ndikime minimale në ekonomitë e tyre – dhe kështu një risk të menaxhueshëm të reagimit të brendshëm politik – atëherë nivelet aktuale të presionit mund të jenë më të mundshmet politikisht tani.

Për momentin, mbajtja e sanksioneve ekzistuese do të kërkojë politika aktive kompensuese. Veçanërisht për Evropën, as politikat ekonomike laissez-faire dhe as fragmentimi fiskal nuk do të jenë të qëndrueshme nëse lufta ekonomike vazhdon. Por nëse Perëndimi vendos të shtojë presionin ekonomik ndaj Rusisë edhe më tej, ndërhyrjet ekonomike me shtrirje të gjerë do të bëhen një domosdoshmëri absolute. Sanksionet më intensive do të shkaktojnë dëme të mëtejshme, jo vetëm për vetë sanksionuesit, por për ekonominë botërore në përgjithësi. Pavarësisht se sa e fortë dhe e justifikuar është vendosmëria e Perëndimit për të ndaluar agresionin e Putinit, politikëbërësit duhet të pranojnë realitetin material se një ofensivë ekonomike e gjithanshme do të sjellë tendosje të reja të konsiderueshme në ekonominë botërore.

Një intensifikimi i sanksioneve do të shkaktojë një kaskadë goditjesh materiale që do të kërkojnë përpjekje të gjera stabilizimi. Madje edhe me masa të tilla shpëtimi, dëmi ekonomik mund të jetë serioz dhe rreziqet e përshkallëzimit strategjik do të mbeten të larta. Për të gjitha këto arsye, mbetet jetike ndjekja e rrugëve diplomatike dhe ekonomike që mund t’i japin fund konfliktit. Sido që të jenë rezultatet e luftës, ofensiva ekonomike kundër Rusisë ka ekspozuar tashmë një realitet të ri të rëndësishëm: epoka e sanksioneve pa kosto, pa rrezik dhe të parashikueshme ka përfunduar një herë e mirë.

Burimi: Foreign Affairs